۳ اختلال شایع در راستای ستون فقرات
ستون فقرات بدن انسان در حالت طبیعی دارای فرورفتگی‌ها و قوس‌هایی در نقاط مختلف است که ایستادن، نشستن و راه رفتن را میسر می‌کنند. این ستون در ناحیه گردن دارای مقداری انحنا به داخل (تقعر)، در قسمت پشت قفسه سینه دارای مقداری انحنا به خارج (تحدب) و در ناحیه کمر دارای مقداری انحنا به سمت داخل (تقعر) است. هرگونه تغییر در زاویه طبیعی انحنای ستون فقرات می‌تواند باعث مشکلات متعدد از محدودیت در حرکت گرفته تا اختلالات قلبی-عروقی، ریوی و گوارشی شود. اسکولیوزیس (انحنای جانبی ستون مهره‌ها)، کایفوزیس (گوژپشتی) و لوردوزیس (گودی کمر) از شایع‌ترین اختلالات راستای ستون فقرات هستند که در بسیاری از مواقع به دلیل عادت‌های غلط و وضعیت‌های نامناسب بدن حین ایستادن، نشستن، خوابیدن و راه رفتن ایجاد می‌شوند. در این مقاله با عوامل، علائم و راه‌های درمان این ۳ اختلال آشنا خواهید شد.
۳ اختلال شایع در راستای ستون فقرات
اسکولیوزیس
-انحراف جانبی ستون فقرات یا کژپشتی
با مشاهده ستون فقرات از جلو یا پشت، مهره‌ها باید صاف و در راستای یک خط مستقیم روی هم قرار گرفته باشند. در اسکولیوزیس، ستون مهره‌ها از پشت، منحنی به نظر می‌رسد. انحنای جانبی در ستون فقرات می‌تواند به شکل حرف اس لاتین (S) و یا سی لاتین (C) باشد. اسکولیوزیس در دو دسته «ساختاری» و «عملکردی» نیز تقسیم‌بندی می‌شود. اسکولیوزیس ساختاری از اختلال در استخوان‌بندی ستون فقرات نشأت می‌گیرد اما اسکولیوزیس عملکردی به دلیل عدم تعادل در عضلات و اسپاسم‌های عضلانی ایجاد می‌شود. عوامل ژنتیکی نیز ممکن است در این بیماری نقش داشته باشند. اختلاف قد پاها، دیستروفی یا تحلیل عضلانی و بیماری‌های مادرزادی از علل ثانویه ابتلا به این بیماری هستند.
اسکولیوزیس در خانم‌ها شایع‌تر است و معمولا از کودکی آغاز می‌شود و با تکامل رشد، علائم خود را نشان می‌دهد. پس از اتمام سن رشد نیز از پیشرفت باز می‌ایستد. این بیماری ممکن است در هر ناحیه از ستون فقرات ایجاد شود اما در قفسه سینه و کمر بیشتر دیده می‌شود. اسکولیوزیس می‌تواند باعث درد شانه، کتف، گردن، پشت و دردهای عضلانی شود. همچنین ممکن است با تنگی نفس، یبوست و افزایش دردهای قاعدگی در خانم‌ها همراه باشد. از لحاظ ظاهری نیز معمولا باعث برجستگی دنده‌ها در یک سمت بدن می‌شود. این بیماری در طولانی‌مدت ممکن است فرد را به مشکلات قلبی و ریوی دچار کند.
این بیماری را می‌توان با معاینه، انجام تست‌های ارتوپدی و بررسی رادیولوژی، تشخیص داد. برای تشخیص نوع اسکولیوزیس اعم از ساختاری یا عملکردی می‌توان از تست «آدامز» استفاده کرد. در این تست بیمار باید مقابل پزشک ایستاده و به او پشت کند. سپس پزشک، لگن بیمار را ثابت نگه داشته و از او درخواست می‌کند به جلو خم شود. با این حرکت می‌توان فیله‌های کمر را مشاهده کرد.
اگر فیله‌ها در اسپاسم رفته و دچار برجستگی شده باشند، اسکولیوزیس از نوع عملکردی است. در این نوع اسکولیوزیس معمولا با خم شدن بیمار به جلو، انحنای ستون فقرات از بین می‌رود. اما در اسکولیوزیس ساختاری، با خم شدن به جلو همچنان خمیدگی در ستون فقرات مشاهده می‌شود. بعد از تشخیص نوع اسکولیوزیس می‌توان برای تعیین درجه و محل آن، رادیولوژی درخواست کرد. اگر انحنای ستون فقرات بیش از ۱۰ تا ۱۲ درصد باشد، تشخیص اسکولیوزیس قطعی می‌شود.
تشخیص به موقع اسکولیوزیس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا درمان زودهنگام آن می‌تواند بسیار موثر واقع شود. پدر و مادرها باید حتما به نحوه ایستادن و صاف بودن ستون فقرات فرزندان خود توجه داشته باشند و در صورت مشاهده هرگونه انحنا در ستون مهره‌ها یا بالا و پایین بودن سرشانه‌های کودک، او را نزد پزشک ببرند. موارد خفیف اسکولیوزیس را می‌توان با تجویز بریس (ارتوز)، درمان‌های دستی کایروپراکتیک و فیزیوتراپی بهبود بخشید.
اما موارد شدید آن ممکن است به جراحی احتیاج داشته باشند. بریس‌های اسکولیوزیس باید منحصر به فرد و متناسب با نوع اسکولیوزیس، محل و درجه آن ساخته شوند. بریس‌ها به دو نوع کلی نرم و سخت تقسیم‌بندی می‌شوند و باید تمام‌وقت پوشیده شوند. ورزش‌ها و حرکات اصلاحی نیز در بهبود اسکولیوزیس نقش مهمی ایفا می‌کنند. افراد مبتلا به این بیماری هرگز نباید خود را از ورزش محروم کنند بلکه با معاینه صحیح و دریافت راهنمایی‌های لازم می‌توانند فعال باقی بمانند و از فواید ورزش بهره‌مند شوند.
پس از شروع درمان، بیمار باید مجدد در فواصل منظم از طریق رادیولوژی بررسی شود. از این طریق می‌توان تغییر در انحنای ستون فقرات و میزان تاثیرگذاری درمان‌های دستی، فیزیوتراپی، حرکات اصلاحی و بریس را مشخص کرد. جراحی معمولا زمانی تجویز می‌شود که این درمان‌ها بی‌نتیجه بمانند و علائم اسکولیوزیس شدت یابند. جراحی اسکولیوزیس با روش اسپاینال فیوژن انجام می‌شود. در این روش، جراح مهره‌های درگیر را با پیچ به یکدیگر متصل کرده و در جای خود فیکس می‌کند تا در یک راستا قرار بگیرند. البته باید توجه داشت که فیوژن مهره‌های کمری، محور حرکتی طبیعی را در ناحیه مورد نظر به طور دائم کاهش می‌دهد. بنابراین می‌تواند موجب بروز دردهایی در آینده شود. اما این دردها به عوارض ریوی، قلبی و … ناشی از اسکولیوزیس در آینده می‌ارزند.
کایفوزیس
-قوز بیش از حد یا گوژپشتی
کایفوزیس به قوز بیش از حد ستون فقرات در ناحیه پشت قفسه سینه اطلاق می‌شود. این بیماری ممکن است در مشکلات استخوانی یا عضلانی، اختلالات مادرزادی، سوءتغذیه و کمبود ویتامین D، ضربه و … ریشه داشته باشد اما در بیشتر موارد به دلیل ضعف عضلات و عادت‌های غلط مثل نشستن، ایستادن و راه رفتن در وضعیت‌های نادرست ایجاد و تشدید می‌شود. از عوامل کایفوزیس در سنین بالا نیز می‌توان به فرسودگی غضروف‌ها، تحلیل دیسک‌های بین‌مهره‌ای، پوکی استخوان، شکستگی‌های استرسی (ترک‌های ریز استخوانی) بر اثر پوکی استخوان یا مصرف طولانی‌مدت کورتن و مولتیپل میلوما (نوعی سرطان استخوان) اشاره کرد.
کایفوزیس در هر سنی می‌تواند بروز پیدا کند اما در خانم‌های میانسال شایع‌تر است. این بیماری در نوزادان تا نوجوانان معمولا به دلیل اختلالات ساختاری ستون فقرات و بیماری‌های مادرزادی و ژنتیکی ایجاد می‌شود. گوژپشتی در موارد خفیف بی‌علامت است اما در موارد شدید می‌تواند باعث درد، دفورمیتی و عوارضی مثل درگیری اعصاب، اختلال عملکرد قلب و عروق، مشکلات تنفسی و اختلالات گوارشی شود. همچنین با اعمال فشار بر معده، اشتها را کم کرده و منجر به کاهش وزن بیمار می‌شود.
برای تشخیص کایفوزیس و شدت آن نیاز به معاینه، تست و رادیولوژی وجود دارد. در معاینه، بیمار باید از کمر به جلو خم شود تا پزشک از بغل، ستون فقرات را مشاهده کند. گوژپشتی و قوز ناشی از کایفوزیس در این وضعیت بیشتر مشخص می‌شود. علاوه براینها ممکن است به تست‌های عصبی یا نورولوژیک نیز نیاز باشد تا رفلکس‌ها و قدرت عضلات بررسی شود.
در رادیولوژی نیز اگر قوز بیش از ۲۰ تا ۴۵ درجه باشد، فرد مبتلا به کایفوزیس شناخته می‌شود. درمان کایفوزیس بر اساس سن بیمار، عامل بیماری و علائم همراه با آن انجام می‌شود. موارد خفیف این بیماری را می‌توان با استفاده از از بریس‌های مخصوص، تمرینات تقویتی عضلات پشت و حرکات اصلاحی بهبود بخشید. اما اگر قوز شدید باشد فرد ممکن است به جراحی احتیاج پیدا کند. درواقع حدود ۵ درصد از افراد مبتلا به گوژپشتی، کاندید جراحی اسپاینال فیوژن می‌شوند.
لوردوزیس
-گودی بیش از حد کمر یا کاوپشتی
افزایش گودی در ناحیه کمر تحت عنوان لوردوزیس شناخته می‌شود. البته این گودی ممکن است در ناحیه گردن نیز ایجاد شود. لوردوزیس معمولا به علت عدم تعادل عضلانی، کاهش تحرک‌پذیری لگن و عادت‌های غلط مثل نشستن، ایستادن، خوابیدن و راه رفتن در وضعیت‌های نادرست ایجاد می‌شود. حرکات مکرر در ناحیه کمر نیز می‌تواند در فرسودگی مهره‌های کمر، درد و گودی کمر نقش داشته باشد. اختلاف قد پاها، چاقی، پوکی استخوان، گوژپشتی، التهاب دیسک‌های بین‌مهره‌ای از دیگر عوامل لوردوزیس هستند.
این بیماری اغلب از سنین جوانی تظاهر پیدا می‌کند اما در موارد خیلی کم ممکن است به صورت مادرزادی نیز ایجاد شود. از علائم آن می‌توان به کمردرد و علائم مشابه با درگیری عصب سیاتیک مثل گزگز و بی‌حسی در پاها و انگشتان پا اشاره کرد. البته قبل از شروع کمردرد معمولا می‌توان فرورفتگی و گودی کمر را در این افراد مشاهده کرد.
گودی کمر و شدت آن را می‌توان با انجام معاینه، بررسی محور حرکتی بدن، تست‌های ارتوپدی و نورولوژیک (عصبی) و تصویربرداری رادیولوژی تشخیص داد. این اختلال معمولا با ورزش‌ها و حرکات اصلاحی و راهکارهای فیزوتراپی بهبود می‌یابد. مصرف داروهای ضد التهاب نیز به کاهش دردهای بیمار کمک می‌کند. برای پیشگیری از گودی کمر باید وزن را محدوده طبیعی نگه داشت و از یک برنامه ورزشی صحیح پیروی کرد. افرادی که دچار گودی کمر هستند حتما باید قبل از شروع ورزش، این اختلال را اصلاح کنند. حرکاتی که بدن را به سمت عقب هدایت می‌کنند و حرکات پایین‌تنه معمولا برای این افراد مناسب نیستند. لوردوزیس معمولا نیازی به جراحی ندارد.